Ponekad u liku divljih mačaka (najčešće lavova), a nekad s likom domaće mačke, u pojedine mačje boginje i bogove i danas se veruje, naročito u Aziji

Tekst: magazin “Mačka”, Foto: Shutterstock

Poštovanje koje gajimo prema mačkama duboko je ukorenjeno u kulturu i religiju već hiljadama godina. U starom Egiptu božanstva su bila otelotvorena u mačjem liku, ali i hiljadama godina pre toga, a istorijski podaci sežu i dalje od 30.000 godina u prošlost, male feline bile su obožavane i slavljene. Kako smo ih sa božanskog pijedestala srozali na nivo predrasuda i sujeverja; kada smo počeli da ih smatramo hladnim i sebičnim životinjama i da ih bez griže savesti iz toplih domova izbacujemo na ulicu, nije sasvim jasno, niti se za to može naći opravdanje. Ali i danas, mačkoljupci znaju da u svakoj cica-maci čuči jedno mitološko biće vredno divljenja, koje budno motri na nas i čuva nam miran san. 

Mitovi i dalje žive

Mitologija je skup civilizacijskih predanja o pogledima na svet jednog vremena ili naroda, zbir verovanja i ideala, kulturne istorije… i najčešće su mitske priče u vezi sa nastankom sveta i čoveka, ciklusom života (rađanje, život, smrt) i objašnjavanjem prirodnih fenomena. Za mitove su uvek bili vezani i specifični rituali, heroji ili mudre pouke; neki su ozbiljni, neki duhoviti; mnogi su se menjali i dopunjavali kako su ih vešti govornici i pripovedači prenosili s kolena na koleno. Civilizacije su propadale, velika carstva nestajala u pepelu, ali zapisi o bogovima s mačjim likom žive i danas. Ponekad u liku divljih mačaka (najčešće lavova), a nekada sa likom domaće mačke, u pojedine boginje i bogove i danas se veruje, naročito u Aziji.

Starije kameno doba

Arheološki podaci i iskopine iz doba gornjeg paleolita, ili trećeg i poslednjeg perioda starijeg kamenog doba, sugerišu da je mitologija bila u uzletu i živa još u periodu od 35. milenijuma p. n. e. pa do 8300. godine pre Hrista. Tada je, prema podacima, skulptura s telom čoveka i glavom lava imala važnu ulogu u kolektivnoj svesti i verovanjima. To božanstvo nosilo je ime Löwenmensch (čovek-lav), a ostaci ove statue pronađeni su u pećini Holenštajn-Štadel u Nemačkoj. Statua je izrađena od slonove kosti i izrezbarena nožem od kremenastog kamena, i arheolozi veruju da datira iz 32. milenijuma pre Hrista.

Stara Grčka

Iako to danas možda ne primećujemo, ili je bolje reći da toga nismo svesni, tragovi mačjih božanstava i dalje su svuda oko nas i njihova imena neretko pominjemo. Kada kažemo „himera“, „sfinga“ i „lav“ (leo), mi zapravo prizivamo nekadašnja mitološka bića kojima danas nazivamo horoskopski znak, tajanstvene osobe i jednu vrstu genetske mutacije. Naime, u staroj Grčkoj himera je bio naziv za iluziju uma ili nedostižan san, otelotvoren u liku mitskog čudovišta koje bljuje vatru i ima glavu lava, rep zmije i kozju glavu koja izvire iz njegovih leđa. Danas, rečju himera označavamo genetsku anomaliju mešanja dvaju pigmenata, i životinje s ovom anomalijom zapravo potiču od dva embriona koji su se stopila u jedan.

U nekim delovima sveta misteriozne i tajanstvene osobe nazivaju se i danas  sfingama, prema mitskom biću sa glavom žene, telom lava, krilima ptice i repom zmije, kako je prikazivana u Grčkoj mitologiji, dok je kod starih Egipćana sfinga uvek imala glavu muškarca.

Nemejskog lava nakon krvave borbe golim rukama savladao je Herkul, ali je Zevs, zadivljen snagom ove zveri, rešio da je nagradi tako što će je uzdići na nebo, napraviti joj sazvežđe i proglasiti je kraljem životinja. Zbog toga ne čudi što su kamene figure lava u staroj Grčkoj krasile grobnice, ulaze u hramove i druga važna mesta i svetilišta.

Prema verovanju starih Grka, Himera, Sfinga i Leo (Nemejski lav) bili su rođena braća i sestre čudovišta koja su presretala i terorisala ljude. Mogli su biti pobeđeni jedino snagom mudrosti i ljudske pameti.

Azija

Hiljadama godina pre Hrista u Aziji se verovalo da su mačke posrednici između života i smrti, i da upravo one dušu monaha i careva uznose na nebo nakon njihove smrti. Slična verovanja važila su i u starom Egiptu. Mačji tragovi vidljivi su i u budizmu, hinduizmu i taoizmu. Bog Višnu, kojeg i danas obožavaju u Indiji, gospodari univerzumom i prikazuje se kao polučovek – polulav. Njegov zadatak je da u haosu i nevoljama vrati prirodan poredak stvari na zemlji. U budizmu boginja po imenu Šimavaktra Dakini ima telo žene i glavu lava i njen zadatak je da ljude izvodi na pravi put uklanjajući sve fizičke i duhovne prepreke, poput ega i ponosa.

Stari Egipat

Iako je najpoznatija “mačja” boginja bila Bast, solarno božanstvo, boginja rata i zaštitnica boga Ra, postoje dokazi na papirusima u Britanskom muzeju u Londonu iz 1580. godine pre nove ere, koji pokazuju da je i sam bog Ra bio prikazivan kao mačor. Na papirusu je bog Ra koji u jednoj ruci (šapi) drži mač, dok drugom drži glavu velike zmije čije telo preseca.

Poznata mačja božanstva

Iako na pomen mačjih božanstava mnogi odmah pomisle na stari Egipat, nije samo ovaj narod obožavao mačke. Evo koja su najpoznatija božanstva širom sveta koja se povezuju s mačkama ili jesu mačke.

Freja

Freja je boginja ljubavi, lepote, plodnosti i magije u nordijskoj mitologiji. Njenu kočiju vukle su dve mačke, a sama se mogla pretvoriti u sokola. Kada su se molili za dobru žetvu, ratari i seljaci su njenim mačkama nudili plodove svog rada kako bi im žetva bila bogata, a zemlja plodna.

Ai Apek

Božanstvo u koje se verovalo u Peruu, u doba pre Inka, predstavljano je kao starac naboranog lica s mačjim brkovima. Verovalo se da je potomak antičkih bogova s mačjim likom i da ima sposobnost da se od čoveka pretvori u mačku.

Li Šu

Prema kineskoj Knjizi obreda, za božanstvo u obliku mačke po imenu Li Šu verovalo se da štiti zemljoradnike i njihove njive, jer je teralo štetočine od njihovih useva.

Ovinik

Stotinama godina Poljaci su verovali u boga Ovinika, otelotvorenog u telu crne mačke, koji je prema predanju štitio zemljoradnike i bdio nad svim domaćim životinjama. Ovinik je terao zle duhove i zlobne vile. Morala mu se prinositi žrtva kako se ne bi okrenuo protiv ljudi.

Ceridvena

Velšku boginju mudrosti Ceridvenu na zemlji su predstavljale dve bele mačke koje su ljudima prenosile njene zapovesti.

Bast – najvoljenija boginja

Ostaci drevnog egipatskog grada Bubastisa najbolji su dokaz ogromnog poštovanja starih Egipćana prema mačkama. Među ruševinama ovog grada, kojim je nekada dominirao hram posvećen boginji Bast, pronađeno je ogromno groblje sa više od 300.000 mumificiranih mačaka.

Otac istorije Herodot ostavio je svedočenje da su mačke iz celog Egipta nakon što bi uginule često donošene u Bubastis da bi tu bile mumificirane i sahranjene na velikom groblju. Herodot još piše i da su Egipćani ponekad u znak žalosti brijali obrve kada bi im mačka uginula i žalili je sve dok im obrve ne bi ponovo narasle.

U centru kulta posvećenog mačkama nalazila se upravo boginja Bast, koje je u početku prikazivana kao lavica ili žena s glavom lava, da bi kasnije dobila nešto graciozniju formu žene s glavom (domaće) mačke. Bast je bila solarno božanstvo, boginja rata i zaštitnica boga Ra. Osim Bast, čitav niz drugih božanstava povezivan je s mačkama, a postoje i dokazi da su i same mačke smatrane polubožanskim stvorenjima.

Kao polubožanska bića nisu mogle biti lično vlasništvo nijednog čoveka i samo je faraon imao pravo da ima svoju mačku. Sve mačke bile su pod zaštitom faraona, i naneti zlo ovoj životinji smatrano je izdajom. Na vrhuncu slave boginje Bast ubistvo mačke, čak i slučajno, kažnjavalo se smrću.